Sparta

             
                    SPARTA

Sparta (eski Elence; Attika lehçesi: Σπάρτη Spártē, eski Dor lehçesi: Σπάρτα
Spártā), klâsik antik çağda en çok „Λακεδαίμων“ Lakedaimōn olarak
adlandırılan kent MÖ 2. binyılın sonunda yaşanılan Dor istilasının hemen
sonrasında Peloponnes (Mora) Yarımadasında Dorlar tarafından kurulan
şehir ve şehir devleti.

 En güçlü rakibi Mora ile Tesalya arasında bulunan Attika bölgesinde kurulmuş
olan Atina kent devletiydi. İki devlet arasında Pers istilası yıllarında oluşturulan
ittifak  ilişkisi daha sonra Atina'nın bütün Helen dünyasını kendi çatısı altında
birleştirmeyi arzulayan politikası neticesinde rekabete dönüştü. Bu rekabet
sonucunda MÖ 431'de başlayıp aralıkla ile 27 yıl süren ve tarihe Peloponnes
Savaşı olarak geçen bu savaş Yunan dünyasının Büyük İskender dönemine
dek parçalı siyasal yapıda kalmasına yol açtı.

                    KURULUŞU 

MÖ 9. yüzyıl sonunda Pitana, Meson, Limnai, ve Kynosura isimli dört köy
birleşti. Ancak şehir hiçbir zaman sur içine alınmadı. MÖ 8. yüzyılda 
Eurotas vadisi yakın dağlar ve kıyı ovası da şehrin topraklarına katıldı.
Zengin eyalet Messinia ele geçirildi. İç savaşlarında yaşandığı dönemde
şehride örgütlenmeler başladı. Kurumlar Lykurgos tarafından kuruldu.
Bir tür anayasa ilan edildi. Lakedaimonlular'ın sitesi tüm haklara sahip
vatandaşlardan oluşuyor, eşitler olarak adlandırılan bu yurttaşlar devletten
Heiloslar tarafından işlenen toprak hissesi (kleros) alıyorlardı. Heiloslar
bazen aşağılanıyor ve ülkede huzuru sağlamak için gerekli görülen terör
dönemlerinde öldürülüyorlardı. Perioikoslar ise kendi geleneklerine göre
yaşıyorlardı. Orduyu iki kral komuta ediyor, siyasal yaşamı ise Gerusialar
yönetiyordu. Sparta'daki yaşam bu dönemde çok parlaktı. Ancak ülkede
gerginlik artmaya başladı. Argos ile yapılan savaşta yenildiler. Sistem
katılaştı. Katı bir eğitim sistemi kabul edildi. Her türlü lüks yasaklandı. 
MÖ 550'ye doğru, Khilon'un dönemindeki Sparta, elindekileri korumakla
yetinen, kendi içine kapanık bir şehir oldu.

            SPARTA UYGARLIĞI

Sparta Uygarlığının en belirgin özelliği aşırı disiplinli askerî örgütlenmesiydi.
Toplumda her erkek ve kadının görevleri vardı. Erkekler askerdi. Kadınlar
ise devlete asker yetiştirmekle görevli anne konumundaydı. Her kadın
çocuğuna altı yaşına kadar büyütmek, dayanıklı ve sağlıklı olarak yetiştirmek
mecburiyetindeydi. Altı yaşına kadar ailelerinin yanında kalan çocuklar bu
yaştan sonra askeri disipline yavaş yavaş alıştırılmak üzere devletçe alınır
ve ilerleyen yaşlarında eziyet verici şartlara dayanıklı olabilmeleri için bölge
bölge dolaştırılırdı. Çocuklar yirmi yaşına geldiklerinde tam bir asker olarak
hizmete başlar ve altmış yaşına kadar askerlik görevini yapardı. Altmış
yaşına gelebilen erkekler bundan sonraki hayatlarını toplantılar yaparak
geçirirlerdi. Sparta'da çok sert bir askeri disiplin yönetimi bulunuyordu.
Sparta Uygarlığı'nın bir diğer özelliği ise köle düzenindeki farklılıklardı.
Diğer Yunan uygarlıkları aksine Sparta Uygarlığında köleler temelde
devlete aitti. Bir kölenin tüm kullanım hakkı devletindi ancak bağlı
bulunduğu toprak sahibine de tarım ürünlerinden bir pay vermek zorundaydı.
Toprak sahibi köleyi öldüremez ve ona işkence yapamazdı. Uygarlığın
köle sınıfı İlot adını taşıyordu. İlotlar bir tür ekonomik özerkliğe de sahiplerdi
. Çalıştıkları devletin eşit olarak bölüp dağıttığı arazi parçasını (Kleros)
ekip biçerler ve üründen arpa, buğday, şarap, peynir gibi besin maddelerini
toprak sahibine verirlerdi. Spartalılar savaşarak kazandıkları topraklardaki
halkı da Kleros sistemine dahil ederdi. Kleroslarda hiçbir gerçek Sparta
vatandaşı yaşamazdı. Sahip oldukları Kleroslar'da yaşamazlar, Sparta'da
yaşarlar ve kendilerine bağlı İlotlar'ı yönetmezler, denetlemezler,
topraklarından çıkaramazlar ve satamazlardı. Altmış yaş üzeri üyelerden
oluşan İhtiyarlar Meclisi devlet yönetimi ile ilgili kararlar alır ve 30 yaşını
geçmişlerin oluşturduğu diğer bir meclis bu kararları sonuca bağlardı.
Spartalılarda karar alma işlemi olağan dışıdır. Okunan maddeler toplantıya
katılan kalabalığın çıkardığı seslerle hükme ulaştırılırdı. Kimin sesi çok
çıkarsa o yönde karar çıkardı. Aristotales bu yüzden Spartalıları çok
çocuksu bulmuştur. Spartalılarda bir diğer sınıf Periyekler adı verilen sınıftı
 Periyekler 30.000 kişi kadardı. Bunlar devlet ilk kurulurken işgal edilen
Lakonya bölgesinde yaşayan Aka uygarlığı soyundan gelenlerdi.
Periyeklerin bir Sparta'lı gibi yönetimde söz sahibi olması ve asker
olabilmesi ayrıca bir Periyek'in bir Sparta'lı ile evlenmesi de mümkün
değildi. Periyekler tarım ticaret ve zanaatla uğraşmak ve devlete vergi
vermekle yükümlülerdi. İlotlara bakarak oldukça özgürdüler fakat
Sparta topraklarında yaşamak onlar için de kolay değildi. Spartalılarda
İlotları denetlemek amacıyla muhbirler ve gözeticiler görev yaparlardı.
İlotların yaşadığı kasabalara ara sıra pusu kurulur ve daha önceden tespit
edilen ve ileride sakıncalı olabilecek İlot bireyleri öldürülürlerdi. Bu işle
görevli kurumun adı Krypti'di. Bu yüzden İlotlar asla sivrilme davranışı
içinde olamazlardı. Sparta Uygarlığında 2 kral vardı. Devlet iki kral
tarafından yönetilirdi. Bu iki kralın saygınlıkları çok yüksekti. Krallık babadan oğula geçerdi.